یک نویسنده خودرو بهبود شرایط اقتصادی و بسترسازی‌های مناسب رانندگی را از دلایل عمومی شدن استفاده از خودرو در زمان رضاشاه دانست و ضمن اشاره‌به خودروهای فورد مدل T و وازن به عنوان ارزان‌ترین و گرانترین خودروها در آن زمان، در ادامه با یادآوری داستان خودروی مرسدس بنز ۳۰۰ شخصی محمدرضاشاه و بوگاتی ۵۷ ، گفت که این خودرو تنها خودروی شخصی شاه است که اکنون در حال بازسازی و در اختیار یک شخص در داخل کشور قرار دارد. اما سرنوشت خودروهای محمدرضا شاه چه شد؟
بیت‌ران – از زمان ورود انواع خودروها به ایران و با عمومی شدن استفاده از این وسیله در دورهِ رضاشاه، خودروهای بسیاری به کشور وارد و پس از مدتی از دور خارج شده‌اند. در این بین برخی خودروها به دلیل استفاده، توسط افرادی خاص ارزش و اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده‌اند که “برزو سپاسی” در گفت‌و گو با بیت‌ران، به برخی از این خودروها اشاره‌کرده‌است، که در ادامه می‌خوانید.
ویدیوی کامل گفت‌وگو درباره خودروهای محمدرضا شاه که در کانال یوتیوب بیت ران پلاس منتشر شده‌است را در زیر تماشا کنید:
بیت‌ران: چه اتفاقی افتاد که در زمان رضاشاه بر خلاف دوران قاجار استفاده از خودرو بین مردم عمومی‌تر شد؟
سپاسی: در زمان رضا شاه، خیابان‌سازی‌های مدرنی انجام شد و خیابان‌ها سنگ‌فرش و در برخی موارد آسفالت شدند. این موضوع باعث شد که مردم شرایط مناسبی برای رانندگی پیدا کنند. از سوی دیگر شرایطی فراهم شد تا مردم بتوانند تولیدی‌ها و کارخانه‌هایی تاسیس کنند که باعث بهبود شرایط اقتصادی و مالی آنها شد.
مجموعه این شرایط باعث شد که مردم ماشین‌باز ایران در همان زمان نیز به سمت تهیه بهترین خودروها بروند. از همین زمان بود که عده‌ای، نمایندگی‌های خودرو را خریداری و خودروهای مختلفی را وارد بازار ایران کردند.
فورد مدل T ارزان‌ترین و وازن گرانترین خودروها، در زمان رضاشاه
خودروهای آمریکایی رکوردار حضور در اولین بازارهای خودروی ایران
لاله زار، مرکز خودروبازهای ایران در زمان رضاشاه
بیت‌ران: اولین نمایندگی خودرو که در آن زمان گرفته شد، برای چه شرکتی بود؟
سپاسی: در این مورد اطلاعی ندارم. چرا که شک‌های بسیاری وجود دارد. ولی درباره‌ی اولین نمایندگی‌ها باید بگویم که، در آن زمان نمایندگی‌های بسیاری مثل برندهای آلمانی و آمریکایی وجود داشت. اما توجه مردم به برندهای آمریکایی بسیار جالب بود.
در عین‌حال خودروهای آلمانی و ایتالیایی مثل فیات به کشور وارد می‌شدند. ولی اگر بخواهیم میانگین بگیریم، بیشتر خودروهایی که در آن زمان وارد بازار ایران شدند، آمریکایی بودند.
بیت‌ران: ارزان‌ترین خودروها در آن زمان در بازار ایران چه خودروهایی بودند و چه قیمتی داشتند؟
سپاسی: تا جایی که من اطلاع دارم ارزان‌ترین خودرو، فورد مدل T بوده که تعداد بیشتری از آن فروخته می‌شده است. اما درباره‌ی گرانترین خودروها نمی‌توان اطلاعات دقیقی داد. برای مثال، یک آگهی فروش از خودروی وازن فرانسوی که یک خودروی بسیار خاص و دست‌ساز بود را در جایی دیدم.
در آن زمان این خودرو برای افراد خاصی تولید می‌شد. این خودرو در حال حاضر قیمت‌های بسیار نجومی پیدا کرده‌است و به‌نظر می‌آید در آن زمان خودروی وازن گرانترین خودرو در ایران بوده‌است.
در آن آگهی خودروی وازن برای فروش گذاشته شده‌بود، و از مشتریان خواسته شده‌بود برای دیدن خودرو به خیابان لاله زار بروند. لاله‌زار در آن زمان مرکز خودروبازهای ایران بود که دارندگان خودرو در آن مکان خودروهای خود را به نمایش می‌گذاشتند.
بیت ران: قیمت خودروها به ریال چقدر بود و آیا از ارزان‌ترین قیمت خودروها در آن زمان اطلاعاتی دارید؟
سپاسی: قیمت‌ها حدود هزار تومان و مقداری بالا و پایین بوده‌است. برای مثال قیمت فورد مدل T در آن زمان حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ تومان بوده‌است. البته گرانترین خودروها حدود سه تا چهار هزار تومان بوده‌است.
بیت ران: در حال حاضر فورد مدل T چه قیمتی دارد؟
سپاسی: فورد T چندان خودروی با ارزشی نیست. چرا که بسیاری از فاکتورهایی که ضد خودروی کلاسیک هستند را دارد. از این خودرو تعداد بسیار و مدل‌ها و اتاق‌های زیادی از آن تولید شده‌است. همچنین دوره‌ی تولید آن نیز بسیار بالا بوده‌است. همه این موارد باعث شده است در بسیاری نقاط دنیا از این خودرو یافت شود.
این در حالی است که هر چه خودرو نادرتر باشد و دارای موتور خاص‌تر و اتاق دست‌ساز و یکسری فاکتورهایی از این دست، از قیمت بالاتری نیز برخوردار خواهد شد. فورد T هیچ یک از این پارامترها را ندارد و مثل فولکس واگن برای مردم و خدمت به مردم وارد شده‌بود.
هیچ یک از خودروهای خاص زمان قاجار باقی نمانده‌است
بیت ران: در اواخر دوره‌ی قاجار یک تعداد خودروی خاص وارد ایران شد، در حال حاضر کدام یک از آن خودروها باقی مانده‌است؟
سپاسی: در حال حاضر متاسفانه از آن خودروهای باارزش اولیه حتی یک دستگاه هم باقی نمانده‌است که این جای تاسف دارد. البته باید تکرار کرد که ایرانی‌ها چندان خودرو نگهدار نیستند. ولی در تاریخ‌مان نیز پیک‌ها و فرازو نشیب‌های بسیاری بوده‌است که همه اینها استرس وارد می‌کرده‌است. یعنی نگهداری خودروی قدیمی را سخت می‌کرده‌است.
به‌طور مثال حتی اگر کسی در جنگ جهانی دوم که ایران اشغال شده‌بود، بهتربن کادیلاک را هم داشت، قطعات یدکی آن را به‌دلیل بسته شدن مرزهای واردات و شرایط اقتصادی نامناسب تا ۱۰ سال آینده، نداشت و یک خودرویی داشت که از آن استفاده‌نمی‌کرد.
همه اینها باعث می‌شد صاحب خودرو آن را به فردی بدهد که قدرت مالی کمتری دارد و آن هم احتمالا با تعویض موتور، وسیله‌ای می‌سازد که فقط برای آن راه‌برود و ماجرا همین‌طور ادامه پیدا می‌کند. همه اینها یک چرخه‌ای بوده‌است که در تاریخ اتفاق می‌افتاده.
بیت ران: نکته‌ای وجود دارد. اینکه در آن زمان و حتی در زمان محمدرضا پهلوی، مردم ایران خودرو را یک کالای ارزشمند نمی‌دانستند و بسیاری از خودروهای خاص در همان زمان از ایران خارج می‌شوند. برای نمونه در همان زمان بوگاتی آتلانتیک به‌راحتی از ایران خارج می‌شود. و مردم کالاهایی مثل جواهرات و چیزهای دیگر را ارزشمندتر می‌دانستند. شاید به‌همین‌دلیل است که بسیاری از خودروهای خاص در ایران باقی نماندند.
داستان بوگاتی ۵۷ معروف زمان محمدرضا شاه چه بود؟
سپاسی: آن بوگاتی آتلانتیک زمانی فروخته شد که اوج حضور خودروهای آمریکایی در بازار دهه ۳۰ ایران بود و مردم دنبال خودروهایی مثل بیوک ۵۸ و کادیلاک ۵۹ در بازار بودند.
آن خودرو که اواخر دهه ۳۰ فروخته شد، در نگاهِ مردم چندان جلوه‌ای نداشت. و شخص مالک، آن را از ایران خارج کرد و آن را جایی برد که برای خریدش تمایلاتی وجود داشته باشد و مدتی از آن در اروپا استفاده‌شد و اکنون در آمریکا است.
بیت ران: داستان آن بوگاتی معروف، چه بود؟
سپاسی: بوگاتی آتلانتیک به ایران نیامده‌است. آن خودرو یک مدل تولید محدودی بود که به ایران نرسید. اما بوگاتی‌ای که وارد ایران شد یک بوگاتی ۵۷ بود که اتاق آن با آتلانتیک ۵۷ فرق داشت. اتاق بوگاتی که وارد ایران شد، ساخت یک شرکت اتاق‌ساز به‌نام ون‌گوور بود که در آن زمان شهرت بسیاری داشت.
البته در ابتدا ساخت اتاق را پیش شرکت دیگری بردند که معروف به ساخت اتاق‌های آیرودینامیک با سقف پوشیده‌بود که قبول نکرد. پس از آن، نزد اتاق‌ساز دوم برده‌بودند و آنها با الهام از طرح‌های آیرودینامیک موجود، این خودرو را ساخته و برای جشن اولین ازدواج شاهزاده محمدرضا پهلوی با فوزیه که چند روز قبل از جنگ جهانی دوم بود، از سوی دولت فرانسه هدیه داده‌شد و به ایران ارسال می‌شود که عکس‌های گرفته شده با آن خودرو نیز موجود است.
علاقه محمدرضا پهلوی به خودروهای روز دنیا
ارزش حدود پنج میلیون دلاری بوگاتی ۵۷ محمدرضا پهلوی
بیت ران: چرا محمدرضا پهلوی دست از خودرویی با این قدمت کشید و آن خودرو از کشور خارج شد؟
سپاسی: محمدرضا پهلوی همیشه از خودروهای روز دنیا استفاده‌می‌کرد و هیچ وقت خودروهای قدیمی نگه نمی‌داشت و خودروهایی که در گاراژ سلطنتی نگهداری می‌کرد در نهایت هفت یا هشت ساله بودند و پس از آن فروخته می‌شدند.
تا سال‌های پایان سلطنت محمدرضا پهلوی، شرایط به‌همین ترتیب بود. فقط به‌طور استثنا دو سه خودرو مثل لامبورگینی میورا SPJ در اوایل دهه ۷۰ خریداری شد که تا سال ۱۳۷۹ آن را نگه‌داشتند.
معمولا خودروهایی که از دید آنها در آن دوره، کاملا کهنه بودند را می‌فروختند و هیچ کس فکر نمی‌کرد این خودروها از چنین ارزشی برخوردار شوند.
در آن زمان، گاراژ سلطنتی یک خانه تکانی کامل انجام داد و یکسری از خودروها را که این خودرو گل سرسبد آنها بود را فروخت و از کشور خارج شد.
بیت ران: آخرین قیمت فروش بوگاتی محمدرضا پهلوی در داخل و خارج از کشور چقدر بوده‌است؟ و از این دست خودروها چه خودروهای دیگری در ایران بوده‌است؟
سپاسی: در داخل ایران این خودرو در سال ۱۹۵۹ حدود ۲۰۰ دلار فروخته شد و در حال حاضر حداقل از قیمت چهار تا پنج میلیون دلار برخوردار است.
از این خودروها زیاد داشتیم. ولی وقوع جنگ جهانی دوم باعث شد که یک وقفه تکنولوژی اتفاق بی‌افتد و خودروها شکل دیگری شدند.
از سال ۱۹۶۰ به بعد، به‌یکباره، همه خودروها مدرن و یک فرم و مدل دیگری شدند. و مردم هم تمایلی به استفاده‌ی از خودروهای قبل از جنگ نداشتند و آن خودروها را خیلی کالسکه‌ای و قدیمی می‌دانستند.
مرسدس بنز اتوبان، تنها بازمانده خودروهای قدیمی پیش از جنگ جهانی دوم
در سال ۱۳۲۷ خودروی مرسدس بنز توسط شرکت لیدا وارد ایران شد. اولین خودرویی که وارد می‌کند مدل ۱۷۰ است. یکسال بعد، شرکت مریخ در سال‌های آغاز دهه ۵۰ میلادی خودروهای مدرن مرسدس بنز را وارد بازار کرد. این خودروها به‌قدری با خودروهای قبل از جنگ متفاوت بودند که کسی خودروهای قبل از جنگ را نمی‌خواست.
متاسفانه تمام آن خودروها طی چند سال دور ریخته می‌شوند. تنها خودروی مرسدس اتوبان از بین نمی‌رود که آن هم موتورش تعویض شد. ادعاهایی نیز در این زمینه وجود دارد که برای هیچ کدام سندی موجود نیست.
بیت ران: در چه تاریخی خودروی مرسدس بنز اتوبان از گاراژ سلطنتی خارج شده؟ چه کسی آن را خریداری کرده‌است؟
سپاسی: خودروی مرسدس بنز اتوبان در دهه ۴۰ در اختیار فردی به نام فواد مجذوب که یکی از وابستگان دربار و یک کلکسیونر آن زمان در داخل ایران بوده، قرار داشته است. این فرد مجموعه خودروهای بسیار خوبی را نگهداری می‌کرد.
در حال حاضر پسر این فرد نیز در خارج کشور همان علاقه پدر به خودرو را دنبال کرده، و مجموعه‌ای از خودروهای قدیمی مثل بوگاتی را در اختیار دارد. وی یک شرکت تولید لاستیک مخصوص خودروهای دهه ۳۰ نیز دارد.
مرسدس بنز گالوینگ گرانترین خودروی قدیمی در داخل کشور
مرسدس ۳۰۰ محمدرضا پهلوی، هیولای بی‌نظیر در صنعت خودروی زمان خود
بیت ران: در حال حاضر گرانترین خودرو در داخل کشور یک مرسدس بنز گالوینگ است که آقای ریچار این خودرو را بازسازی کردند. این خودرو با قیمت بیش از ۱.۵ میلیون دلار گرانترین خودرو در داخل کشور و در اختیار یک فرد است. به چه‌صورت برخی خودروها مدتی در کشور گم و سپس دوباره کشف و پیدا می‌شوند؟
سپاسی: این اتفاقی است که بارها در کشورمان در زمان قبل و بعد انقلاب افتاده‌است. برای مثال مرسدس بنز ۳۰۰ شاه که در سال ۱۹۷۱ به‌دستور خود شاه با پیشرفته‌ترین امکانات مثل سان روف و شیشه رنگی و همه امکانات دیگر، سفارش داده‌شده‌بود، پس از انقلاب گم شد!
داستان این خودرو به‌این شکل است که فیلمی در سال ۱۹۷۳، از زندگی شخص شاه در کاخ سعدآباد تهیه می‌شود. در آن فیلم محمدرضاشاه به همراه همسرش سوار این خودرو شده، و به کاخ نیاوران می‌روند. این اقدام جزو معدود اتفاق‌هایی بود که در آن، خبرنگار داخل خودرو نشسته و از شاهِ در حال رانندگی فیلم می‌گیرد.
این خودرو تا چندین سال در اختیار محمدرضا پهلوی قرار داشت و از آن برای کارهای روزمره استفاده‌می‌کرد. این مرسدس بنز ۳۰۰ اس دی ال ۶۳ سریع‌ترین و قوی‌ترین خودروی چهار در آن دوران با موتور سری ۶۰۰ روی کلاس اس اتاق کشیده ال بود. با این کار هیولایی درست شده‌بود. چون موتور ۶۰۰ سنگین‌تر بوده، و شتاب‌اش به اندازه این خودرو بالا نبود.
اما این خودرو سبک‌تر بود و توانست افتخارات بسیاری را برای خود کسب کند. به‌همین‌دلیل شاه ایران یکی از این مدل را سفارش داده‌بود. این خودرو در گاراژ سلطنتی ماند تا اینکه انقلاب و مصادره‌شد.
محل نگهداری
این خودرو چند سالی در یکی از سازمان‌ها بود و شاید به‌عنوان یک خودروی سازمانی نیز از آن استفاده شده باشد. البته شاید بدون اینکه بدانند این خودرو برای چه کسی بوده‌است. چرا که در کنار چند خودروی دیگر مصادره شده‌بود.
مرسدس بنز ۳۰۰ شاه در سال ۱۳۸۰ یا ۱۳۸۱ بدون اطلاع از تاریخچه و مالکیت قبلی آن فروخته شد. مالک جدید هم نمی‌دانسته این خودرو از آن چه کسی بوده‌است و تنها در مزایده‌ای از آن بنیاد، خودرو را خریداری می‌کند.
از آنجایی که این خودرو پرمصرف بوده و مالکین آن تمایلی به نگهداری‌اش نداشتند با برچسب‌های فروشی کنار خیابان می‌ماند و به شهرهای مختلف مثل اصفهان و کرج می‌رود تا اینکه سال گذشته من توانستم اسنادی را پیدا کنم که ثابت کند این خودرو همان خودرویی است که محمدرضا شاه از آن برای چندین سال استفاده می‌کرده‌است.
مرسدس شخصی محمدرضا شاه حدود ۱۸۰ هزار دلار می‌ارزد
شخص محمدرضا شاه، خودروهای اسپرت زیادی نیز داشته‌است. ولی معمولا به‌صورت روزمره، از آنها استفاده‌نمی‌کرد و برای آخرهفته‌ها و مسافرت‌ها از آنها استفاده‌می‌کرد. ولی برخی خودروهای آن برای مصارف روزمره بوده، که این مرسدس یکی از معروف‌ترین‌های آنها بوده‌است.
بیت ران: سرنوشت این خودرو در نهایت به کجا رسید؟
سپاسی: این مرسدس پیدا شده‌است و در حال بازسازی و از وضعیت خوبی برخوردار است. در حال حاضر این خودرو تنها خودروی موجود و متعلق به شخص محمدرضاشاه و در اختیار شخص است و از این نظر خودروی بسیار باارزشی است. چون خوروهای بسیاری از شاه ایران داریم که یا در اختیار موزه هستند و یا از کشور خارج شده‌اند.
بیت‌ران: فکر می‌کنید قیمت جهانی این خودرو چقدر باشد؟
سپاسی: از این خودروی مرسدس بنز شش هزار دستگاه ساخته شده‌است و خودروی نادری نیست، ولی خودرویی که در این حد توسط شاه یک کشور استفاده‌شده‌باشد به‌دلیل جنبه تاریخی آن ارزش دارد. این خودرو بین ۹۰ تا ۱۸۰ هزار دلار براساس وضعیت و میزان بازسازی آن قیمت دارد. ولی این مرسدس شاه حتما از قیمت بالاتری برخوردار است.
گفت و گو: امین آزاد
تنظیم: فاطمه باجلانی
بیشتر بخوانید:
هدیه هیتلر به رضاشاه ؛ خودرو اتوبان کوریر با ارزش‌ترین مرسدس بنز دنیا در ایران
فورد مدل T اولین خودروی مردمی در ایران / واردات رولزرویس به جای رشوه
اولین خودرو ایران؛ از اشتباه تاریخی تا واقعیت
مرسدس بنز تشریفات در آزادی + مشخصات و قیمت
روزی روزگاری کادیلاک ایران؛ تاریخچه تولید خودروی آمریکایی در کشور
اتول‌ها در سوله؛ نگاهی به ثروت چهار چرخ ایران در موزه خودرو تهران
خودروهای برقی مدرن با طراحی دهه ۱۹۶۰ را ببینید؛ کلاسیک های امروزی
لیموزین‌های تاریخی در ایران ؛ از زیر پای قجرها تا موزه خودرو در تهران
داستان پورشه از ۹۵۹ افسانه‌ای تا ۹۱۱ مدرن
پدر تولید انبوه در دنیا کیست؟ چه ارتباطی با دنیای خودرو دارد؟
سلطان خودروهای عتیقه؛ مجموعه ای گرانقیمت از ناب ترین خودروها
تیونر ایرانی خودرو شورولت کوروت، را تبدیل به هیولا کرد
پیشرانه‌های کلاسیک چندکاربراتوری آمریکایی را بشناسیم
ماشین دکتر مصدق ثبت ملی شد + تاریخچه خودرو و محل نگهداری
مسکویچ دکتر شریعتی را بشناسید + تصاویر پیش و پس از بازسازی
مرسدس بنز استاد شجریان / همراه مشخصات فنی وتاریخچه
خودرو سهراب سپهری و سرگذشت آن + ماجرای تصادف او
گرانترین فورد موستانگ ایران
اولین مینی ون جهان با ۸۳ سال سن به نمایش گذاشته می‌شود
گرانترین موتورسیکلت‌ها در کشور + قیمت و مشخصات فنی
بررسی بهترین دیسک و صفحه کلاچ در بازار و قیمت انواع لوازم کلاچ
قیمت روغن موتور در بازار + معرفی شرکت های برتر تولید کننده روغن
کامیون دست دوم وارداتی چه ویژگی هایی دارند؟ + جزئیات و آپشن ها
بهترین لاستیک‌های زمستانی و رتبه بندی آن ها در سال ۲۰۲۰
آشنایی با ولوو FH و مدل‌های آن + کامیون های ولوو در ایران
از گیربکس‌های ایران خودرو تا تارای برقی و بازار لاستیک ایران
قیمت لنت ترمز خودروهای ایرانی و خارجی/ علائم تمام شدن لنت ترمز
تست گوزن دنا با ربات! / تست گوزن در ایران خودرو چگونه انجام می شود؟
موزه خودروهای تاریخی ایران افتتاح شد