یک نویسنده بخش خودرو معتقد است که معرفی خودروی رنو به عنوان اولین خودروی قدیمی وارد شده به ایران اشتباه است، و اولین خودروی ایران که وارد کشور شد مربوط به یک شرکت فرانسوی دیگر به نام ” گاردنر سرپله ” بوده که توسط مظفرالدین شاه به ایران آورده شد.
بیت ران – شاید برای خیلی‌ها و به‌ویژه برای علاقه‌مندان به خودروهای قدیمی جالب باشد که بدانند اولین خودروی وارد شده به ایران از کجا و توسط چه کسی یا چه کسانی به ایران وارد شده است؟ جسته و گریخته شنیده‌ایم که مظفرالدین شاه اولین واردکننده خودرو به ایران بوده است. اما درباره اینکه این خودرو چه خودرویی بوده و چگونه به ایران وارد شده، هنوز برای برخی جای ابهام وجود دارد. چرا که گفته می‌شود در گزارش تاریخی این اقدام، اشتباهاتی صورت گرفته است.
در این زمینه “برزو سپاسی“، به عنوان نویسنده‌ای که سال‌ها در بخش خودرو قلم زده و تحقیقات بسیاری در این زمینه داشته، توضیحاتی به بیت ران داده است که در ادامه می‌خوانید:
بیت ران: براساس تحقیقاتی که شما انجام داده‌اید، اولین خودرویی که به ایران وارد شد چه خودرویی بود؟
سپاسی: این پرسش بسیار خوبی است، چرا که در سال‌های اخیر هر چه مطلب در سایت‌های مختلف، روزنامه‌ها، کتاب‌ها و صفحات اینستاگرامی در مورد اولین خودروی قدیمی ایران نوشته شده، اشتباه هستند.
ویدیوی گفت‌وگو در یوتیوب
مردم درباره اولین خودروی وارد شده به ایران گمراه شدند
سر منشاء تمام این مطالب آقای تاریخ نگاری هستند که گاهی برخی داستان‌ها را هم وارد مطالب خود می‌کنند. داستان‌های این مورخ باعث شده است که مردم سال‌ها در مورد اولین خودروی وارد شده به ایران گمراه شوند.
بیت ران: منظور شما آقای خسرو معتضد است؟
سپاسی: من قصد آوردن اسم نداشتم!
داستان این تارخ‌نگار به این صورت بوده است که مظفرالدین شاه در سال ۱۹۰۰ میلادی سفری به پاریس داشته است که در این سفر دو خودروی رنو به مبلغ ۱۵ هزار فرانک برای خرید شاه ایران فراهم می‌شود. این مورخ ذکر می‌کند که شاه ایران که ابتدا مبلغ خرید این خودروها را نداشته است، در نهایت مبلغ یک خودرو را فراهم کرده و دومین خودرو را نیز به صورت رایگان تحویل می‌گیرد.
در ادامه ماجرا هم گفته شده که بعد از مدتی که از ورود این خودروها به ایران می‌گذرد، خراب می‌شوند و همینطور داستان ادامه پیدا می‌کند! اما واقعیت ماجرا براساس سند و مدرک و طبق تحقیقاتی که من انجام داده‌ام چیز دیگری است. من سفرنامه مظفرالدین شاه را را با دقت مطالعه کرده و تک‌به‌تک وقایع تاریخی که در آن زمان اتفاق افتاده است را کنار هم گذاشته و نتیجه‌گیری کردم. تمام جملات آنها را نیز براساس همان سند و مدارک ذکر می‌کنم.
رسیدن به جزئیات در سفرنامه مظفرالدین شاه
هرچند که با خواندن سفرنامه مظفرالدین شاه نمی‌توان اطلاعات خودرویی از آن به دست آورد، ولی اگر این سفرنامه با دید یک محقق خوانده شود، از آن اطلاعات بسیاری درباره خودرو به دست می‌آید. برای مثال در یک قسمت سفرنامه نوشته شده که مظفرالدین شاه دستور داد که با آقای “سر پله” قرار ملاقات بگذارند. سر پل، موسس کمپانی “گاردنر سرپله” بود که خودروهای گاردنر سرپله را در شرکت خود می‌ساخت. این شرکت در ابتدا به نام سرپله بود.
در انتهای قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم برای کارخانه‌های خودروسازی سال‌های آزمون و خطا بود. به این دلیل که آنها شناختی نداشتند که باید چه موتوری را برای چه خودرویی در نظر بگیرند. برخی از کارخانه‌ها مثل گاردنر سرپله برای خودروهای خود مثل لوکوموتیوها از موتورهای بخار و از انرژی جوشاندن آب استفاده می‌کردند. برخی هم مثل خودروهای امروزی موتورهای درون‌سوز داشتند و عده‌ای حتی به دنبال الکتریسیته رفته و خودروهای برقی تولید کرده بودند. هیچ کس نمی‌دانست کدام یک از این خودروها برنده خواهند شد.
اثبات نبودن رنو به عنوان اولین خودروی وارد شده به ایران
کارخانه گاردنر سرپله در سال ۱۸۸۷ میلادی توسط آقای لئون سرپله تاسیس شد. بر این اساس اگر بخواهیم به آن داستان جعلی برگردیم، می‌بینیم که در آن ادعا شده که اولین خودروهای ایران رنو بوده است. در حالی‌که کمپانی رنو در سال ۱۸۹۸ تاسیس شد. یعنی زمانی که مظفرالدین شاه وارد پاریس شد، تنها دو سال از فعالیت این کارخانه می‌گذشت و آقای “لویی رنو” هم در آن زمان از سن کمی برخوردار بودند. از این جهت هم حتی منطق ایجاب می‌کند که رنو بودن اولین خودروهای وارد شده به ایران را نپذیریم. هر چند که من با سند و مدرک هم این موضوع را ثابت کردم.
پس از مدتی که از تاسیس کارخانه لئون سرپله گذشته بود، این کارخانه با مشکلات مالی روبه‌رو شد و به ناچار با سرمایه‌گذاری یک آمریکایی بنام “گاردنر”، وارد شراکت شد. گاردنر برای شراکت این شرط را گذاشته بود که در مقابل دادن سرمایه برای سرپا نگه‌داشتن کارخانه باید نام او را نیز در نام شرکت وارد کنند. به همین دلیل از آن پس نام این کارخانه به “گاردنر سرپله” تغییر پیدا کرد. مظفرالدین شاه هم خودروی خود را از گاردنر سرپله خریداری کرد.
نکته بعدی اینجاست که مظفرالدین شاه در پاریس بازدیدهای مختلفی از نقاط مختلف داشته است. البته ابتدا از پاریس خارج شده و به آلمان می‌رود، ولی دوباره به پاریس برگشته و بازدیدهای خود را انجام می‌دهد. سال ۱۹۰۰ برای فرانسه به دلیل برگزاری نمایشگاه “اکسپوزیسیون” سال بزرگی بوده است. چرا که در آن، آخرین دستاوردهای قرن گذشته به نمایش گذاشته شده و این اتفاق خود، از دلایل بازدید مظفرالدین شاه از این نمایشگاه در آن سال بوده است.
اینجا تماشا کنید:
تست و بررسی وحشتناک دنا توربو اسپرت تا حد مرگ
تست و بررسی دنا پلاس توربو اتوماتیک
رازهای پژو پارس با موتور جدید ؛ تست پرشیازیر فشار
سیر تا پیاز خودرو شاهین سایپا در تست فنی
بررسی مشخصات فنی و ظاهری دیگنیتی پرستیژ
واقعیت ماجرای اولین خودروی وارد شده به ایران چیست؟
اما واقعیت ماجرای اولین خودروی وارد شده به ایران به این صورت است که؛ مظفرالدین شاه در آن سال که وارد پاریس شده است، از درباریان خود می‌خواهد که یک خودرو برایش فراهم کنند. ابتدا یکی از درباریان خودرویی را برای شاه تهیه می‌کند که کروکی و بدون سقف و از نوع گاردنر سرپله بوده است. اما مظفرالدین شاه این خودرو را به فرغون تشبیه کرده و آن را قبول نمی‌کند.
پس از آن، در یک بعدازظهر که شاه ایران بازدیدی داشته است، خودروی نهایی که بعدها تبدیل به اولین خودروی وارد شده به ایران شد را به شاه نشان می‌دهند که مظفرالدین شاه برای اطمینان از این خودرو به درباریان دستور می‌دهد، جلوی خود شاه آن را حرکت داده و در خیابان بچرخند.
تصویر مربوط به ترور مظفرالدین شاه در روزنامه فرانسوی
اما زمانی که شاه ایران خرید نهایی را تایید می‌کند، یک آنارشیست فرانسوی با یک هفت تیر به او نزدیک شده و قصد جان مظفرالدین شاه را می‌کند. که اگر هوشیاری اطرافیان نبود این اتفاق می‌افتاد و از آنجایی که مظفرالدین شاه، در آن زمان پادشاه یک مملکت بود، روز انتخاب اولین خودروی وارد شده به ایران تبدیل به یک واقعه تاریخی بزرگ می‌شد.
به هر حال این اتفاق با ممانعت اطرافیان شاه ایران نمی‌افتد. ولی نکته جالب اینجاست که پس از خرید خودرو و پرداخت مبلغ خرید و آوردن آن به ایران، مظفرالدین شاه دستور آوردن و دیدن کارکرد خودرو با نزدیکان خود در یک روز بارانی را می‌دهد. به این ترتیب که با یک کالسکه و با اولین خودروی ایران در خیابان گردش و تفریح می‌کنند و زمانی که به محل استراحت برمی‌گردند، درخواست می‌کند که آلودگی‌های ناشی از بارندگی را از بدنه خودرو تمیز کنند. این هم نشانه اهمیت دادن و علاقه شاه به این خودرو به‌دلیل تازگی داشتن این محصول بود.
علاقه مظفرالدین شاه به خودروهای کمپانی گاردنر سرپله
اما بعد از این خودرو هم طبق تحقیق از منابع مختلف، متوجه شدم که در سال‌های ۱۹۰۱ و ۱۹۰۲، دست‌کم سه خودروی دیگر وارد ایران شده است. پس از آن هم مظفرالدین شاه در سال ۱۹۰۳ سفر دیگری به پاریس داشته و از آقای سرپله درخواست بازدید از مدل‌های جدید این کارخانه می‌کند.
در این سفر، مظفرالدین شاه، دوباره یک خودروی جدیدتر از گاردنر سرپله که ظاهرا زرد رنگ و کروک بوده سفارش می‌دهد. و آن عکس معروفی که در بسیاری از اماکن با عنوان اولین خودروی ایران می‌بینیم، در حقیقت حاصل خرید مظفرالدین شاه در دومین سفر خود به فرانسه بوده است.
نکته جالب اینجاست که لئون سرپله، با یک خودروی اسپرت و تمام آیرودینامیک به نام “ایستر اِگ” یا همان “تخم مرغ عید پاک“، یک مسافت طولانی با زمانی کوتاه را طی کرده و به ملاقات شاه ایران می‌رود تا ثابت کند خودروهای گاردنر سرپله چقدر قابل اعتماد هستند. البته این اقدام سرپله هم بی تاثیر نبوده و شاه یک خودروی دیگر از مدل‌های جدید این شرکت سفارش داده و به ایران می‌آورد.
چرا ایرانی‌ها دنبال خودروی فرانسوی بودند؟
بیت ران: در همان سال‌ها در نمایشگاه اکسپوزیسیون خودروهای دیگری همچون مرسدس بنز هم حضور داشته‌اند. چرا مظفرالدین شاه به جای انتخاب خودروهای آلمانی که جلوتر از خودروهای فرانسوی هم بوده‌اند، از خودروهای فرانسوی استفاده می‌کند؟ چرا ایرانی‌ها از همان ابتدا به دنبال خودروهای فرانسوی بودند؟
سپاسی: شاید این موضوع به این دلیل باشد که از همان ابتدا زبان و فرهنگ فرانسوی در ایران اقبال بالایی داشته است و مردم ایران از این زبان و فرهنگ لذت می‌بردند. ضمن اینکه طبق معمول که مردم ما بیشتر علاقه به استفاده از اجناس خارجی را دارند در آن زمان هم این علاقه به استفاده از اجناس فرانسوی به دلیل مطرح بودن آن کشور بود. البته به نظر می‌رسد این اتفاق به‌طور کامل تصادفی بوده و دلیل خاصی هم جز موارد ذکر شده برای این اتفاق وجود نداشت.
ضمن اینکه در آن زمان تکنولوژی آلمان بالا نبود و بعید می‌دانم در آن زمان درباریان مظفرالدین شاه چیزی راجع به تکنولوژی خودروها می‌دانستند. و احتمال می‌دهیم به سفارت ایران در فرانسه درخواست پیدا کردن خودرو داده‌اند که این درخواست به سفارت امور خارجه فرانسه منتقل شده و آنها نیز خودروی فرانسوی را پیشنهاد داده‌اند.
بیت ران: یکی از دلایل اهمیت فرانسه برای ایران در آن زمان تاریخ کشورمان بوده است. چون آنها ایران را به عنوان پرشیا می‌شناختند و در مطبوعات فرانسه و اروپا وقتی شاهان قاجار به کشورشان سفر می‌کردند، با عنوان شاه پرشیا، اخبار سفرش را منتشر می‌کردند. در واقع تاریخ کشور ما را با آن تاریخ قدیم شناخته و گمان می‌کردند شاهان قاجار همان پادشاهان اسطوره‌ای ایران هستند. در این زمینه نظر شما چیست؟
سپاسی: به حدی پرشیا برای مردم فرانسه و کشورهای اروپایی جالب بود که وقتی تعدادی توریست وارد ایران شده و از دربار شاه بازدید می‌کنند و در زمان ورود به کاخ به جای دیدن اشیاء قدیمی، متوجه علاقه شاهان قاجار به اجناس ارزان قیمت اروپایی می‌شوند، تمام تصورشان در مورد شاهان قاجار فرو می‌ریزد.
این نکته هم جالب است که نام ایران در سال ۱۹۳۵ به ایران تبدیل شد و پیش از آن تمام مکاتبات ایران با کشورهای خارجی تحت عنوان “پرشیا“ انجام می‌شد. و با ابلاغ رسمی وزارت امور خارجه ایران در دوره رضا شاه به جای پرشیا از نام ایران استفاده شد.
سرانجام کارخانه گاردنر سرپله چه شد؟
بیت ران: درباره کارخانه گاردنر سرپله توضیح دهید که بعدها چه بر سر آن آمد؟
سپاسی: با همه‌گیر شدن موتورهای درون‌سوز بنزینی، تنها کارخانه‌هایی دوام آوردند که خودروهای با موتور درون سوز داشتند. کارخانه گاردنر سرپله به دلیل استفاده از خودروهای با موتور بخار آب نتوانست این مسیر را ادامه دهد و بسته شد.
اولین خودروی وارد شده به ایران کجاست؟
اما درباره سرنوشت اولین خودروهای وارد شده به ایران ذکر شده که روی خودروی خریداری شده در سفر دوم مظفرالدین شاه، در زمان محمدعلی شاه، یک نارنجک پرتاب شد و آن خودرو از بین رفت. البته چون از قبل اطلاع داده شده بود محمد علی شاه در آن حضور نداشت، ولی به آن خودرو آسیب‌های بسیاری وارد شد.
درباره اولین خودروی وارد شده به ایران در یکی از روزنامه‌های سال ۱۳۵۵ خورشیدی، مطلبی دیدم که نوشته بود «اولین خودروی وارد شده به ایران در موزه پهلوی نگهداری می‌شود.» از آنجایی که موزه پهلوی همان کاخ مرمر و در اختیار ریاست جمهوری است، اگر این جمله درست باشد، معنایش این است که یا اولین یا یکی از اولین خودروهای وارد شده به ایران در دوره قاجار، هنوز باید در انباری یا جایی در آن مجموعه باشد که متاسفانه به دلایل امنیتی نمی‌توانیم برای بازدید به آنجا برویم. ولی به‌هرحال همین یک جمله می‌تواند کلید سرنوشت اولین خودروی وارد شده به ایران باشد.
گفت و گو: امین آزاد
تنظیم: فاطمه باجلانی
بیشتر بخوانید: