قطار تندرو پردیس ( ترنست ) یکی از قطارهای خودکششی در کشور است. در این گزارش درباره سرعت، سیستم ترمز و تعلیق و نیز وظایف راننده آن آشنا شوید.
بیت ران – ابوالفضل بابایی: قطار پردیس در سال ۱۳۸۴ وارد ایران شد و شروع به کار کرد. این قطارها طی قرار دادی با شرکت زیمنس در کشور اتریش، با توجه به وضعیت آب و هوای ایران و خواسته های راه آهن ایران، طراحی و ساخته شد و طی قراردادی دیگر قطعات آن به ایران ارسال و در شرکت واگن پارس اراک مونتاژ شد.
ویژگی قطار خودکششی
در راه آهن ایران به این نوع قطارها خودکشش می گویند، زیرا نیروی محرکه واگن ها در داخل خود واگن ها تولید می شود درست بر خلاف قطارهای دیگر که نیروی محرکه آنها توسط لکوموتیوی که در ابتدای قطار قرار دارد، تامین می شود.
در قطار پردیس این نیرو در زیر هر سالن توسط یک موتور دوازده سیلندر وی شکل دیزلی تولید می شود. این موتور ساخت کارخانه MAN آلمان و مدل آن D2842LE602 است.
گشتاور آن درحدود ۵۸۸ کیلو نیوتن است و در نوع خود از قدرتمندترین موتورهایی است که می تواند زیر واگن قطار قرار گیرد. این موتور مصرف سوختی تقریبا برابربا ۵۰ لیتر گازوئیل در ازای هر صد کیلومتر را دارد.
در این قطارها در زیر هر واگن یک موتور قرار گرفته است؛ یعنی به تعداد واگن ها موتور وجود دارد که همگی دارای یک پردازشگر برای کنترل بر عملکردشان به نام EDC هستند و همه این واحدهای پردازشگر به یک کامپیوتر مرکزی که اصطلاحا به آن CCU می گویند متصل هستند. نیروی هر موتور از طریق میل گاردان به یک گیربکس هیدرواستاتیک منتقل می شود.
ویژگی های گیربکس هیدرودینامیک
گیربکس هیدرودینامیک گیربکسی است که در آن نیرو از طریق روغن انتقال پیدا می کند و شفت ورودی گیربکس ارتباط مکانیکی مستقیم با شفت خروجی ندارد.
تعویض دنده در این گیربکس به شکل کاملا اتوماتیک انجام می شود و توسط یک واحد پردازشگر به نام VTIC کنترل می شود. VTIC هم مانند واحد پردازشگر موتور یا همان EDC به CCU از طریق کابل های ارتباطی متصل است و فرمان های لازم را دریافت می کند و همینطور وضعیت گیربکس را به آن ارسال می کند.
سرعت قطار پردیس
حداکثر سرعت قطار پردیس ۱۶۰ کیلومتر در ساعت است. گرچه توان حرکت تا سرعت ۲۰۰ کیلومتر در ساعت را دارد، ولی برای جلوگیری از استهلاک بیش از حد قطار و همینطور مسائل مربوط به ایمنی در سیر و حرکت سرعت این قطار به ۱۶۰ کیلومتر در ساعت محدود شده است.
عملکرد ترمز در قطار پردیس
برای متوقف کردن این قطار پرسرعت، از سیستم ترمزی ساخت کمپانی کنور آلمان استفاده شده است. این سیستم ترمز از اجزا و بخش های مختلفی تشکیل شده است.
اصولا در این قطار از سه بخش ترمز کننده برای کم کردن و در نهایت متوقف کردن استفاده شده است. نیروی ترمز موتور، نیروی ترمز هیدرودینامیکی و نیروی ترمز پنوماتیکی که اصلی ترین و مهمترین ترمز در قطار است.
ترمز موتوری
کارکرد ترمز موتوری به این گونه است که در هنگام ترمزگیری قطار، ارتباط بین موتور و چرخ ها حفظ می شود، ولی به داخل موتور سوختی پاشش نمی شود و درواقع چرخ ها باعث حرکت موتور می شوند که این امر موجب گرفتن سرعت چرخ ها و در نتیجه توقف قطار می شود.
ترمز هیدرودینامیکی
ترمز هیدرودینامیکی ترمزی است که در داخل گیربکس از پاشش روغن به میان پروانه هایی که برخلاف همدیگر می چرخند ایجاد می شود و از طریق میل گاردان این نیروی ترمزی به چرخ های قطار منتقل می شود. نتیجه ترمزگیری در این سیستم تنها داغ شدن روغن گیربکس است که این روغن داغ شده هم توسط سیستم خنک کاری خنک می شود و دوباره مورد استفاده قرار می گیرد و مزیت آن این است که موجب استحلاک و تنش بسیار کمی در قطار می شود.
ترمز پنوماتیکی
در سرعت های پایین تر از ۴۰ کیلومتر اما به دلیل سرعت کم چرخش پروانه های داخل گیربکس ترمز هیدرودینامیکی عملا کارایی خود را از دست می دهد و از این سرعت به پایین سیستم ترمز پنوماتیکی بیشترین کارایی را دارد. در قطار پردیس دیسک های ترمز در دو طرف چرخ های قطار قرار دارند و به بدنه چرخ ها پیچ شده اند و لنت های ترمز بزرگی از جنس کامپوزیت وظیفه اعمال نیرو به دیسک ها و متوقف کردن قطار را بر عهده دارند.
لنت های ترمز این قطار به جک های پنوماتیک نیرومندی متصل هستند. میزان ترمز به طور مستقیم به میزان فشار هوای فرستاده شده به این جک ها وابسته است. تمامی این سیستم های ترمز توسط واحد پردازشگری که BCU نام دارند، کنترل می شوند. این واحد پردازشگر به صورت مستقل در تمامی واگن ها وجود دارد و از طریق کابل های ارتباطی به CCU مرتبط هستند.
لازم به ذکر است که در هنگام ترمزگیری، موتورها و گیربکس ها باید با سیستم ترمز در ارتباط باشند و هر کدام در این زمان وظیفه خود را در هنگام ترمز انجام دهند. هماهنگی و دستورات لازم توسط بخش های مختلف توسط CCU انجام می شود.
سیستم تعلیق
در زیر این قطارها از سیستم تعلیق ساخت شرکت آلمانی بمباردین استفاده شده است. به مجموعه سیستم تعلیق در قطارها بوژی گفته می شود و قطارها اصولا روی بوژی سوار هستند و چرخ ها، سیستم فنربندی، کمک فنرها و ضربه گیرها در بوژی کار گذاشته می شوند.
در قطار پردیس علاوه بر فنرهای مارپیچ که بین چرخ و بوژی قرار دارند، از بالشتک های هوایی نیز استفاده شده است تا میزان انتقال لرزش و تکان های حرکت روی ریل به مسافرین داخل واگن به حد اقل برسد و از این لحاظ این قطار یکی از بهترین سیستم های تعلیق را داراد.
همچنین قطار با سنجش میزان ارتفاع قطار و فشار در داخل کیسه های هوا، از وزن مجموع بار و مسافرین داخل واگن مطلع می شود و این مساله را در ترمزگیری قطار لحاظ می کند.
آرایش سالن ها در قطار پردیس
برای حرکت قطار پردیس، از نظر آرایش سالن ها باید حداقل سه و حداکثر هشت واگن به هم متصل شوند. که البته باید واگن های ابتدا و انتها از نوع کابین دار باشند.
این وضعیت قرارگیری به قطار اجازه می دهد بعد از رسیدن به مقصد، بدون اینکه نیاز به رفتن قطار به خط دوار برای دور زدن باشد، باتوجه به وجود کابین در هر دو سمت قطار و نیز سیستم گیربکس، به سمت مبدا دوباره با همان سرعت و بدون مشکل حرکت کند.
در این قطارها برای استقرار مسافرین از صندلی هایی همانند اتوبوس استفاده شده است، زیرا زمان سفر با این قطار به دلیل سرعت بالا، کوتاه است و معمولا در روز حرکت می کند. واگن های ابتدا و انتها هر کدام در حدود ۵۵ نفر گنجایش دارند و واگن های میانی ۷۳ نفر.
به راننده این قطارها ترنست ران می گویند و در این قطارها کابین ترنست ران دارای دو صندلی، یکی برای ترنست ران و دیگری کمک ترنست ران است. در جلوی صندلی ترنست ران ادوات مختلفی شامل ادوات الکترونیکی و پنوماتیکی و نیز نمایشگرهای تصویری وجود دارند.
با استفاده از این ادوات و تجهیزات، ترنست ران می تواند سرعت قطار را کم یا زیاد کند و همینطور از وضعیت موتورها، گیربکس ها و همچنین ژنراتورهای مولد برق مطلع شود. و البته بخش های مختلف سیستم ترمز نیز در این نمایشگرها قابل کنترل است.
روش تغییر مسیر قطارها
در قطار پردیس و یا بهتر بگوییم در هیچ یک از قطارها وسیله ای به نام فرمان یا چیزی که بتوان با آن تغییر مسیر داد، وجود ندارد و تغییر مسیر وابسته به جهت ریل است که از قبل هنگام ساختن خطوط راه آهن در نظر گرفته شده است.
نکته دیگر در تغییر مسیر قطار جهت سوزن است که آن هم توسط سوزنبان و یا مسئول کنترل ایستگاه انجام می شود.
در واقع ترنست ران وظیفه کنترل سرعت قطار، همچنین کنترل مسیر و نیز تجهیزات فنی قطار را دارد و نه مسیر حرکت قطار.
نکته قابل ذکر دیگر در این قطار اندازه خط ترمز آن است. خط ترمز این قطار با سرعت ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت چیزی در حدود ۱۲۰۰ متر است که در قطارهای مسافری ایران نسبتا خوب است. این خط ترمز تقریبا ۱۰ برابر وسایط نقلیه جاده ای است که دلیل آن میزان اصطحکاک بسیار کم بین ریل و چرخ قطار است که هر دو از جنس فولاد هستند.
البته همین مقدار کم اصطحکاک یکی از مزایای سیستم حمل و نقل ریلی است، زیرا موجب بسیار کمتر مصرف شدن سوخت و کمتر شدن استهلاک می شود.
وزن هر واگن قطار پردیس در حدود ۶۴ تن است و منبع سوخت هر واگن در حدود یک هزار لیتر گنجایش دارد.
بیشتر بخوانید: