وظیفه ریتاردر چیست؟ اشتباه رایج در تشخیص ریتاردر و خفه کن خودروهای سنگین

اگر سوار اتوبوس های بین شهری شده اید و علاقه به رانندگی و خودروهای سنگین داشته باشید، حتما متوجه می شوید که راننده با تکان دادن اهرمی روی داشبورد و یا در کنار فرمان اقدام به کم کردن سرعت بدون فشار دادن پدال ترمز می کند، که به آن اهرم، ریتاردر می گویند اما وظیفه ریتاردر چیست؟

بیت ران – مجتبی کزازی: مبتکر ریتاردر برای اولین بار شرکت فویت بود.

ریتاردر در سال ۱۹۵۰ روی یک لوکوموتیو که یک قطار ۱۰ هزار تنی را از روی رشته کوه های راکی در آمریکا بالا می برد، نصب شد.

برای بالا بردن آن قطار در مسیر ۵ کیلومتری در کوه راکی ۱۰ لوکوموتیو به یکدیگر متصل می شدند تا بتوانند قطار را بالا بکشند.

اما پس از قرار داد همکاری که با فویت می بندند این شرکت یک لوکوموتیو با نیروی پیشرانه سه هزار کیلو واتی برای این ماموریت می سازد.

پس از ساخت این محصول فویت به دنبال راه به صرفه ای می گردد تا بتواند این قطار را در پایین آمدن از این سراشیبی نیز کنترل کند.

و در آخر به سیستم ترمزی ریتاردر هیدرودینامیکی کنونی دست پیدا می کنند.

شخص مخترع نیز آقای Otto Kässbohrer، پایه گذار شرکت اتوبوس سازی سترا بود.

ریشه کلمه ریتاردر به چه معناست؟

ریتاردر retarder یک کلمه انگلیسی به معنی باز دارنده است.

خودرو های سنگین مانند کامیون ها و اتوبوس ها به دلیل وزن بالا دچار ضعف ترمزگیری هستند.

استفاده از سیستم ترمز معمولی در خودروهای سنگین باعث استهلاک بالا و تولید حرارت زیاد می‌شود.

افزایش دمای سیستم ترمز به‌ ویژه در خودروی سنگینی که در حال پایین آمدن از یک شیب است، می‌ تواند باعث بیش از حد داغ شدن ترمزها باشد.

و یا با فشار دادن زیاد پدال ترمز، باد داخل منبع دچار افت فشار شود، که باعث عمل نکردن کفشک ها و از کار افتادن سیستم ترمز می شود.

بنابر توضیحات بالا رانندگان خودروهای سنگین، برای کنترل بهتر و پایین آوردن استهلاک لنت از ریتاردر و یا خفه کن استفاده می کنند.

اما ریتاردر با خفه کن تفاوت های بسیار زیادی دارد.

به اشتباه برخی از رانندگان و افرادی که آشنایی با این دو سیستم ندارند، این دو سیستم را برابر در نظر می گیرند.

انواع ریتاردر:

• ریتاردر گیربکسی یا هیدرولیکی

مکانیسم کار ریتاردر هیدرولیکی یا گیربکسی که بیشتر اوقات خودروهای اسکانیا از آن بهره می برند:

ریتاردر هیدرولیکی روی گیربکس نصب می شود.

داخل قطعه ریتاردر یک لیوان بزرگ وجود دارد که به آن آکولوموتور گفته می شود و داخل آن پر از روغن است.

زمانی که راننده ریتاردر را فعال می کند، از داخل یک شیر برق و بادی که بستگی به خودرو آن دارای چهار یا پنج مرحله است، باد آزاد می شود.

فشار باد در مرحله پنجم از همه بیشتر است.

در این مرحله روغن داخل آکولوموتور به مسیری که چرخ دنده ریتارد و گیربکس وجود دارد هدایت می شود.

لازم به ذکر است چرخ دنده ریتارد و گیربکس هیچ نقطه تماسی با هم ندارند.

تماس این دو باعث استهلاک و ساییدگی چرخ دنده می شود.

فاصله بین چرخ دنده ریتارد و گیربکس به حدی کم است که روغن با فشار آزاد شده از آکولوموتور در بین این چرخ دنده ها قرار می گیرد و اصطکاک ایجاد می کند و از سرعت چرخ دنده گیربکس کم می کند.

این عامل باعث می شود حرارت روغن به شدت بالا رود.

به همین علت در داخل ریتاردر خنک کننده روغن وجود دارد که آب رادیاتور خودرو در آن در جریان است و روغن خنک می شود.

می دانیم که دما با گرانروی روغن نسبت دارد به این معنا که هرچه دما بالاتر می رود، روغن روان تر می شود.

و هرچه روغن خنک تر باشد، غلیظ و کارایی آن بیشتر است.

در نتیجه اگر روغن خنک تر باشد، اصطکاکی که بین چرخ دنده ها ایجاد می شود، بیشتر است؛ پس ریتاردر بهتر عمل می کند.

روی قطعه ریتاردر سه نوع سنسور وجود دارد که هر سنسور وظیفه ای را برعهده دارد:

– سنسور فشار روغن: میزان فشار روغن در ریتاردر را می سنجد.

اگر فشار روغن پایین باشد روی آمپر خودرو چراغی روشن می شود و دیگر ریتارد قادر به عملکرد در حالت اتوماتیک نیست. (روغن ریتاردر معمولا روغن هیدرولیک ۳۰/۱۰ است.)

– سنسور دمای آب ریتارد: این سنسور روی سردکن آب ریتاردر نصب است.

– سنسور دمای روغن: دمای روغن داخل ریتاردر را نشان می دهد.

نکته مهم این است که اگر سنسور دمای آب و روغن خراب شود، ریتاردر قادر به عمل کردن نیست.

اما اگر سنسور فشار روغن خراب باشد چراغی روی صفحه نمایشگر آمپر خودرو روشن و خاموش می شود و ریتاردر به طور کلی از کار نمی افتد.

خرابی اصلی ریتاردر چیست؟

ریتاردر هم مانند دیگر قطعات استفاده شده در خودرو خراب می شود.

بیشتر خرابی این قطعه مربوط به کاسه نمد انتهایی این قطعه است که بین گیربکس و ریتاردر قرار دارد.

به دلیل این که فشار روغن در ریتاردر بالاتر از فشار روغن در گیربکس است، با خرابی کاسه نمد، روغن موجود در ریتاردر روانه گیربکس می شود و میزان روغن گیربکس را بالا می برد.

تنها با عوض کردن کاسه نمد این مشکل رفع می شود.

ریتاردر با فشار دادن اهرمی که روی داشبورد و یا کنار فرمان است عمل می کند.

برای فعال سازی ریتاردر چند حالت وجود دارد.

نکته مهم این است که نباید یکباره از حالت ۱ تا حالت ۴ یا ۵ اهرم را فشار داد و باید به ترتیب و با کاهش سرعت همراه باشد.

کنار اهرم ریتاردر دکمه ای قرار دارد که با فعال کردن آن، ریتارد اتوماتیک می شود و با فشار دادن پدال ترمز هم عمل می کند.

این نوع ریتاردر اصلا آسیبی به موتور نمی رساند و موجب کم تر شدن استهلاک می شود.

• ریتارد مگنتی یا برقی:

نوع دیگر ریتاردر، گونه های الکترومگنتیک یا القایی هستند که استفاده خیلی کمی دارند.

این نوع ریتاردر بیشتر در اتوبوس های قدیمی مشاهده می شد.

البته ریتاردر مگنتی روی خودورهایی مانند رنو ایلیارد نیز نصب است.

مزیت این گونه از ریتاردرها انعطاف پذیری در محل نصب آن است.

در این گونه نیز یک روتور به شفت چرخان ورودی متصل شده است و استاتور نیز به شاسی خودرو محکم می شود.

بین استاتور و روتور هیچ گونه سطح تماس و یا سیالی (به جز هوا) وجود ندارد.

هنگام در خواست راننده، جریان الکتریکی از باتری به سیم پیچ استاتور جاری و باعث ایجاد میدان مغناطیسی در اطراف روتور می شود.

این میدان در نهایت باعث ایجاد یک جریان گردابی در روتور و ایجاد میدان مغناطیسی با جهت متفاوت در اطراف استاتور می شود.

همین تفاوت جهت در خطوط میدان ها، باعث کاهش سرعت چرخش روتور و در نهایت کاهش سرعت خودرو می شود.

معمولا روتور دارای پره های داخلی است که باحرکت خود باعث خنک شدن سیم پیچ ها می شود.

عملکرد مدل برقی بسیار بی سرو صدا ولی همراه با مصرف میزان زیادی انرژی الکتریکی و ایجاد حرارت است.

این عوامل باعث محدودیت استفاده از آن است.

• ریتارد سوپاپی:

این ریتارد در خودروهای مدل ۸۹ به بعد ولوو و بنزهای آکسور و آکتروس یعنی خودروهای یورو ۳ به بعد تعبیه شدند.

با فعال کردن ریتاردر در این خودروها توسط راننده، سوپاپ خروجی دود و مقداری از دریچه اگزوز بسته می شود.

ریتارد سوپاپی مانند ریتاردر هیدرولیکی دارای چند مرحله است.

اما این ریتارد شباهت بیشتری به خفه کن دارد و استفاده مداوم از آن آسیب هایی را به موتور خودرو می رساند.

از ریتارد سوپاپی در زمانی که موتور خیلی داغ و یا خیلی سرد است، نمی توان استفاده کرد.

چون این عمل به اصطلاح موجب بریدن سوپاپ می شود.

همچنین به طور عملی باعث می شود کلگی سوپاپ بعد از مدتی جدا شود و روی پیستون بیافتد.

خفه کن چیست و چه معایبی دارد؟

خفه کن، ترمز اگزوز یا به اصطلاح اشتباه ریتاردر، یک دریچه است.

این دریچه در خودروهای مدل پایین در منبع اگزوز و در مدل های بالاتر در لوله خروجی سوپرشارژ قرار دارد.

راننده با فشار دادن پدالی در زیر صندلی و یا فشردن دکمه ای روی داشبورد این دریچه را می بندد.

به این ترتیب سوپاپ جلوی هوای خروجی اگزوز را می گیرد.

خفه کن جلوی گازهای خروجی از اگزوز را گرفته و با ایجاد فشار سرعت میل لنگ را کم می‌ کند.

این کاهش سرعت میلنگ سبب کاهش سرعت حرکت خودرو نیز می ‌شود.

محدودیت قابل توجه و مهم در استفاده ریتاردر:

باید مدنظر داشت که اثر بازدارنده ترمز کمکی فقط روی محور دیفرانسیل (محرک) اعمال خواهد شد.

و دیگر محورها هیچ گونه نیروی بازدارنده ای دریافت نخواهند کرد.

این عملکرد برای مواقعی که وسیله نقلیه کامیون بدون یدک (کامیون باری) یا اتوبوس باشد، بسیار متفاوت عمل خواهد کرد تا زمانی که وسیله نقلیه کشنده یا همان تریلر باشد.

زمانی که یک تریلر در حال حرکت اقدام به استفاده از ترمز کمکی بکند، تنها روی محور دیفرانسیل ترمز اعمال خواهد شد.

در این موارد محورهای تریلر همچنان تمایل به حفظ حرکت خود را دارند.

در نتیجه خطر قیچی شدن تریلر به وجود می آید.

این موضوع زمانی که تریلر خالی از بار است، سرعت بالایی داشته باشد، جاده شیب تندی داشته باشد و مهم‌ تر از همه اصطکاک با جاده بسیار کم باشد، افزایش خواهد یافت.

نکته مهم این است که باید بدانیم جاده های لغزنده و جاده های شنی اصطکاک کمی دارند.

مزایای استفاده از ریتاردر هیدرولیکی:

– ریتاردر معمولا بعد از دو سال با صرفه جویی در مصرف پدها و کفشک های ترمز باعث جبران هزینه اولیه خود می شود.

– ریتاردر معمولا دارای ساختمانی کوچک، کم حجم و سبک است.

– وجود ریتاردر روی خودرو باعث افزایش ایمنی فعال و در نتیجه قابلیت اعتماد به خودرو برای حرکت با سرعت های بالاتر می شود.

– ریتاردر روی خودرو باعث افزایش عمر پد و کفشک های ترمز تا هشت برابر می شود.

– هزینه های کلی کار با خودرو، کاهش می یابد.

– بدلیل کنترل الکترونیکی ریتاردر قابلیت ادغام آن با سیستم کروز کنترل فعال وجود دارد.

– راحتی رانندگی و کنترل خودرو در سراشیبی ها چند برابر می شود.

در کل ریتاردرها در خودروهای سنگین قطعه ای واجب تلقی می شوند.

بهترین نوع ریتاردرها، ریتاردر هیدرولیکی است.

ترمزهای خودروهای سنگین برخلاف سواری های سبک به دلیل وزن بالاتر زودتر داغ می شوند.

ریتاردرها علاوه بر کم کردن استهلاک لوازم مصرفی مانند لاستیک و لنت، به راننده کمک می کنند تا خودرو خود را بهتر کنترل کنند و از ترمز کمتری استفاده کنند.

بیشتر بخوانید:

ترمز بادی چیست و عملکرد آن در خودرو چگونه است؟

کامیون های ارتش و بیمارستان مبارزه با کرونا در ایران

قدیمی ترین شرکت های خودروسازی جهان کدامند؟ + تصاویر

چگونه خودرویی که در گل و لای گیر کرده است را بیرون بکشیم؟