در این مطلب میخواهیم نگاهی مختصر و مفید به تاریخچه هواپیماهای عمود پرواز داشته باشیم. هواپیمای عمود پرواز به هواپیمایی گفته می شود که می تواند عملیات فرود و برخواستن از باند را به صورت عمودی انجام دهد.
بیت ران- علی محمدی: دیدن یک هواپیمای جنگی بزرگ با وزنی نزدیک به ۱۰ تن که بدون نیاز به باند فرود و مانند یک هلیکوپتر میتواند از روی زمین بلند شود، بیشتر مانند فیلمهای علمی تخیلی است.
به این نوع هواپیماها اصطلاحا VTOL یا هواپیماهای با قابلیت فرود و تیک آف عمودی میگویند.
رسیدن فناوری هواپیماهای عمود پرواز به نقطه امروزی آنها ناشی از دههها آزمایش و تحقیق است.
بزرگترین نقطه ضعف هواپیماها، نیاز آنها به باندهای فرود بزرگ برای نشست و برخواست است.
ایده ساخت هواپیماهای عمود پرواز به آلمانها و زمان جنگ جهانی بر میگردد.
در آن زمان هم آلمانیها و هم متفقین به طور همزمان روی توسعه هلیکوپترها کار میکردند.
با اینکه هلیکوپترها ایده فوق العادهای بودند، اما استفاده از روتور هم برای پرواز و هم حرکت رو به جلو باعث محدود شدن سرعت هلیکوپترها شده است.
به همین دلیل است که هلیکوپترها با وجود همه مزایایشان از نظر سرعت به پای سادهترین هواپیماها نیز نمیرسند.
آلمانها به دنبال هواپیمایی بودند که بتواند مانند هلیکوپتر از روی زمین بلند شود و این توانایی، روی سرعت و توانایی رزم هوایی هواپیما تاثیر منفی نداشته باشد.
آلمانها ایده اولیه هواپیماهای عمود پرواز را از برنامه موشک بالستیک خود الهام گرفتند.
اولین ایدهها برای تولید هوایپما عمود پرواز
اولین تلاش برای ساخت هواپیمای عمود پرواز را شرکت آلمانی باخام انجام داد.
این شرکت هواپیمایی با نام باخام Ba 349 Natter را طراحی کرد.
این هواپیما در حقیقت یک راکت سرنشین دار بود و طرح کلی آن به موشکهای زمین به هوا شباهت زیادی داشت.
این هواپیما مانند یک موشک به هوا شلیک میشد و پس از رسیدن به نیروهای دشمن، آنها را با راکتهای کوچکی که در دماغه داشت هدف قرار میداد.
اما ایده باخام چندان هم جالب نبود و در اولین تست پروازی باعث مرگ خلبان آزمایشی شد.
همین باعث شد تا آلمانها این پروژه را کنار بگذارند.
شکست باخام باعث متوقف شدن تلاشهای آلمانیها برای تولید هواپیمای بدون سرنشین نشد.
تلاش بعدی آلمانیها طرحی بود که بیشتر به مخلوطی از هواپیما و هلیکوپتر شبیه بود.
در این طرح هواپیما سه بال داشت که در نوک هر یک از آنها موتورهای رم جت کار گذاشته شده بودند.
ایراد این طرح این بود که هواپیما برای بلند شدن باید به شکل عمودی (یعنی دماغه آن به سمت آسمان باشد) قرار میگرفت.
تلاش آمریکا برای ساخت هواپیمای عمود پرواز
این ایده گرچه به مرحله عمل نرسید، ولی الهام بخش آمریکاییها شد و با الهام از آن هواپیمای لاکهید XFY-1 را ساختند.
آمریکا هواپیما لاکهید XFY-1 را در دهه ۱۹۵۰ ساخت.
این هواپیما در دماغه خود از دو ملخ بزرگ که در جهت خلاف هم میچرخیدند، استفاده میکرد.
هواپیمای لاکهید نیز باید به شکل عمودی روی زمین قرار میگرفت.
ملخ هواپیما باید هواپیما را تا حدی بالا میبرد که امکان تغییر زاویه و قرار گرفتن به صورت افقی در هوا را پیدا کند.
ایده لاکهید اولین هواپیمای عمود پروازی بود که توانست با موفقیت پرواز عمودی و افقی را به نمایش بگذارد.
اما آمریکاییها این ایده را نیز کنار گذاشتند.
اشکال اصلی طرح لاکهید، دشوار بودن پرواز دادن چنین هواپیمایی و همچنین محدودیت سرعت هواپیماهای ملخی بود.
این هواپیما محدودیت وزنی زیادی داشت و به همین دلیل خیلی کاربردی نبود.
در هواپیماهای ملخی، برای افزایش سرعت ناچار بودند قدرت موتور و سایز ملخ را افزایش دهند.
مشکل اساسی این کار این بود که افزایش قطر و سرعت ملخ میتواند سبب رسیدن سرعت ملخ به سرعت صوت شود و این اتفاق مشکلات زیادی را برای هواپیما ایجاد میکند.
این مشکل در هواپیمای V-22 برای نخستین بار حل شد که البته همچنان ایراد پیچیدگی مهندسی هواپیما در جای خود برقرار است.
اولین هواپیمای عمود پرواز با موتور جت
اولین هواپیمای عمود پروازی که از موتور جت استفاده میکرد، رولزرویس Thrust Measuring Rig بود که در سال ۱۹۵۳ معرفی شد.
گرچه ایده رولزرویس هم کارایی چندانی نداشت، اما بعدها الهام بخش ناسا برای سفینه فضایی شد که نیل آرمسترانگ را به فضا برد.
ناسا بر اساس این هواپیمای رولزرویس، هواپیمایی را ساخت تا فضانوردان پیش از رفتن به ماه با استفاده از آن تمرین کنند.
تجاربی که رولزرویس از ایده خود کسب کرد به این شرکت کمک کرد تا موتور جت انقلابی پگاسوس را معرفی کند.
اولین هواپیمای عمود پرواز عملیاتی
این موتور جت در هواپیمای عمود پرواز هاریر استفاده شد.
این موتور توانایی کامل برای بلند کردن عمودی تمام وزن هواپیما را داشت.
مهندسان در هاریر اقدام به استفاده گستردهای از مواد کامپوزیتی و فیبر کربن کردند تا وزن هواپیما کم باشد.
به این ترتیب هاریر یکی از اولین هواپیماهایی بود که از این مواد جدید در ساخت آن استفاده شده بود.
این که یک هواپیمای تک موتور جت بتواند به طور عمودی از روی زمین بلند شود، کار بسیار دشواری است که سازندگان هاریر از پس آن برآمدند.
در هواپیمای هاریر شاهد استفاده از یک موتور جت عادی هستیم.
اما این موتور جت به جای یک خروجی بزرگ در عقب هواپیما، دارای چهار خروجی در طرفین بدنه است.
دو خروجی در قسمت جلوی هواپیما و دو خروجی نیز در عقب قرار دارند.
نازلهای موتور در هاریر میتوانستند تا ۹۰ درجه زاویه بگیرند و به همین دلیل هارید میتواند مانند یک هلیکوپتر از روی زمین بلند شود.
معایب هاریر
هاریر با اینکه اولین هواپیمای جنگی عمود پرواز کاربردی بود، ولی مشکلات زیادی هم داشت.
این هواپیما در هنگام فرود عمودی، فشار زیادی را روی ارابههای فرود خود وارد میکرد.
از سوی دیگر محدودیت قرار دادن موتور جت سبب شده بود تا این هواپیما حداکثر وزن برخاست محدودی داشته باشد.
این محدودیت وزنی باعث شده بود که هاریر سوخت کمی هم حمل کند و این مساله برد هواپیما را کاهش میداد.
برای حل مشکل وزن، هاریر بیشتر از اینکه به عنوان یک هواپیمای کاملا عمود پرواز استفاده شود، به صورت نیمه عمود پرواز استفاده میشد.
یعنی هواپیما اول روی باند مقداری سرعت میگرفت تا بالها نیز به تولید نیروی بالا برنده (لیفت یا برآ) کمک کنند.
فرود آمدن برای هاریر راحتتر از بلند شدن بود.
چون معمولا در هنگام فرود بیشتر سوخت هواپیما مصرف میشد و تسلیحات نیز استفاده شده بودند.
هاریر توانایی رسیدن به سرعت فراصوت را نیز نداشت و این یک ایراد برای این هواپیما بود.
نیروی دریایی آمریکا از هواپیماهای هاریر و F-18 هورنت در کنار هم استفاده میکرد و این دو به نوعی مکمل هم بودند.
F-35 لایتنینیگ، عمود پروازی کاربردیتر
اما با معرفی F-35 لایتنینگ، نیروی دریایی میتواند F-35 را جایگزین هر دو هواپیمای قدیمی خود کند.
در ساخت F-35، سازندگان بهره زیادی از تجارب هاریر بردند.
در F-35 خلبان در هنگام فرود میتواند با دوربینهایی که در بیرون هواپیما قرار دارند به طور VR هواپیما را مشاهده کند.
F-35 اولین پرواز خود را در سال ۲۰۰۶ با موفقیت انجام داد.
F-35 یکی از بزرگترین پروژههای نظامی تاریخ آمریکا است که هزینه و زمان زیادی برای به بار نشستن آن صرف شد.
این هواپیما در کنار توانایی عمود پروازی، قابلیت رادارگریزی نیز دارد.
همین موضوع F-35 را تبدیل به سلاحی کارآمد در دست نیروی هوایی و دریایی آمریکا کرده است.
پروژه F-35 بارها و بارها به دلیل پیچیدگیهای فنی و هزینه بالا به تعویق افتاد.
در نهایت اولین اسکادران آن در سال ۲۰۱۵ تشکیل شد.
F-35 یک جنگنده چند منظوره تک سرنشینه و دارای وزن خالی ۱۳ تن و حداکثر وزن برخاست ۳۱ تن است.
F-35 از یک موتور توربو فن ساخت پرت اند ویتی استفاده میکند.
این موتور توان تولید ۱۲۰ کیلو نیوتن نیروی رانش دارد.
این موتور میتواند این هواپیما را به حداکثر سرعت ۱.۶ ماخ برساند.
هواپمای عمود پرواز V-22
دیگر هواپیما عمود پرواز عملیاتی که امروزه استفاده میشود V-22 نام دارد.
این هواپیما حاصل همکاری بوئینگ و هلیکوپترسازی بل است.
V-22 یک هواپیمای ترابری عمود پرواز از نوع تیلت روتور (روتور چرخنده) است.
این هواپیما در هنگامی که ملخهایش به سمت بالا باشند میتواند مانند یک هلیکوپتر از روی زمین بلند شود.
سپس با رسیدن به ارتفاع مورد نظر خلبان میتواند ملخها را چرخانده و مانند یک هواپیما حرکت کند.
V-22 توانایی جمل ۲۴ سرباز را دارد و میتواند به برد بیش از ۱۶۰۰ کیلومتر دست پیدا کند که بهتر از هر هلیکوپتری است.
این هواپیما سرعتی بالغ بر ۵۶۰ کیلومتر بر ساعت دارد و به همین دلیل بسیار کارآمدتر از هلیکوپتر است.
این هواپیما در کشورهای آمریکا و ژاپن خدمت میکند، ولی امارات متحده عربی، رژیم صهیونیستی، هند و کره جنوبی از خریداران احتمالی آن هستند.
بیشتر بخوانید:
جنگنده رافال را از نزدیک بشناسید
بالگرد شینوک آمریکا قویتر میشوند
آشنایی با انواع موتور هواپیما ؛ موتور مناسب هر هواپیما کدام است؟
منبع: popularmechanics
پس هواپیما های عمود پرواز روسی چی شد!؟