خودروهای دوگانه سوز باید از گاز CNG استفاده کنند یا LPG

حدودا ۲۰ سالی است که از اجرای طرح دوگانه سوز کردن خودروهای داخلی در کشورمان می‌گذرد. باید به این نکته اشاره کرد گاز استفاده شده در ایران از توع فشرده‌ی CNG و در بیشتر نقاط دنیا از نوع گاز مایع LPG است.

بیت ران- حسین ریحانی: سوخت مایع (LPG (Liquefied Petroleum Gas ترکیبی از گازهای پروپان و بوتان است. این سوخت در بسیاری از کشور‌های دنیا از جمله ترکیه، ایالات متحده، لهستان و روسیه به عنوان سوخت خودروها به کار برده می‌شود و در حالت عادی این گاز تحت فشار سیلندر‌های خوراک پزی موجود است.

در بعضی کشور‌های این گاز به نام اتوگاز و پروپان نیز مشهور است. طبق آمار منتشر شده در کشور‌های کره جنوبی و ترکیه به ترتیب ۲.۱ و ۴.۵ میلیون دستگاه خودرو با سخت LPG تردد می‌کنند. همچنین در کره‌ جنوبی ۹۵ درصد از تاکسی‌ها از سوخت مایع LPG استفاده می‌کنند.

فناوری خودروهای گاز سوز از سال‌های ۱۳۱۰ در ایتالیا، انگلستان و فرانسه وجود داشت. البته باید گفت که خود گاز از ابتدای کشف اولین چاه نفتی در مسجد سلیمان در ایران وجود داشت اما از آن استفاده‌ای نمیشد تا اینکه برای اولین بار در سال ۱۳۴۴ برای تغذیه کارخانه کود شیمیمایی شیراز لوله کشی‌های مربوطه انجام گرفت.

در ادامه بی‌توجهی به مقوله‌ی گازسوز کردن خودروها ادامه یافت تا در سال ۱۳۷۰ نیز تمامی خودروها داخل کشور از نوع بنزینی و دیزلی باشند. پس از بحران مربوط به نفت و قیمت بنزین در سال ۱۳۵۳ کشور‌های غربی و ایالات متحده مساله‌ی گاز سوز کردن خودروها را جدی‌تر گرفتند. مخصوصا در اروپا مساله‌ی گاز LPG از اهمیت بیشتری برخوردار شد و بیشتر مورد استفاده قرار گرفت.

در سال ۱۳۹۶ اولین اتوبوس دوگانه سوز با سوخت مایع LPG تولید شد

تلاش‌هایی هم در ایران برای گازسوز کردن خودروها صورت گرفت. در سال ۱۳۶۳، گازسوز کردن خودروهای سنگین به دانشگاه تبریز که همکاری‌های زیادی با تولیدکنندگاه وسایل نقلیه‌ی سنگین و گاز سوز کردن خودروهای سبک به دانشگاه‌های شیراز و تهران سپرده شد. پس از ۳ سال کارهای علمی و محاسبات ریاضی این مدل‌ها به ثمر نشست و در سال ۱۳۹۶ اولین اتوبوس دوگانه سوز با سوخت مایع LPG تولید شد.

اما در ادامه کیت‌های زیادی برای دوگانه سوز کردن خودروها در نظر گرفته شد اما هیچ کدام کارایی و دوام بالایی نداشتند. ضعف نظارت و مهندسی در ساخت کیت های دوگانه سوز خودرو موجب شد که بیش از ۳۰ نوع کیت مختلف برای دوگانه سازی خودرو ها در نظر گرفته شود. با اینکه دوگانه شدن خودروها با توجه به مسافت زیاد قابل پیمایش و قیمت بسیار ارزان برای رانندگان تاکسی و بسیاری دیگر از اقشار جامعه جذاب بود اما نبود جایگاه های زیاد در شهرها و کم شدن شتاب خودرو در اثر استفاده از این نوع سوخت استقبال عمومی از سوخت مایع LPG را کاهش داد.

از دلایل دیگر نیز می‌توان به ارزان بودن سوخت در دهه ۷۰ و عدم تمایل خودروسازان بزرگ همانند ایران خودرو و سایپا برای سرمایه گذاری در این زمینه اشاره کرد. همچنین اتوبوس‌های دوگانه‌ سوز ساخته شده کاملاً به این نوع سوخت متکی نبودند و حدود ۴۰ درصد از گاز مایع و ۶۰ درصد از گازوئیل استفاده می‌کردند.

از سال ۱۳۷۳ تهران چندین بار به عنوان آلوده ترین شهر دنیا انتخاب شد. همچنین اختلاف بسیار زیاد قیمت بنزین در ایران با دیگر کشورهای جهان مسئولان را به سمتی سوق داد تا مصرف بی‌رویه سوخت در کشور را کنترل کنند. همچنین به دلیل کاهش ارزش پول ملی در برابر دیگر ارزهای بین المللی و عدم خودکفایی در ساخت بنزین و گازوئیل و مصرف سوخت بی‌رویه میزان زیادی از بودجه در نظر گرفته شده کشور را به خود اختصاص می داد.

همانطور که می دانید ایران در رتبه دوم یا سوم بزرگترین تولید کنندگان گاز در جهان قرار دارد. به همین خاطر به دست آوردن گاز طبیعی CNG برای کشور نسبت به گاز مایع LPG بسیار کم هزینه‌تر و آسان‌تر است. مورد دیگر بحث صادرات انواع گاز است. صادرات گاز مایع LPG برای کشور بسیار سودآور و آسان است به طرزی که برای صادرات آن می‌توان از از آب‌های آزاد و از طریق کشتی اقدام کرد.

اما برای انتقال گاز فشرده CNG نیاز به چندین هزار کیلومتر لوله کشی انتقال گاز داریم که در کل فرایندی به صرفه نیست. همچنین با توجه به وجود لوله کشی گاز گسترده در سرتاسر کشور مصرف گاز صنعتی و عمومی کشور بدون وابستگی به کشورهای خارجی از این راه تامین می‌شود.

در سال ۱۳۷۴ اولین جایگاه سوخت طبیعی در کشورمان احداث شد. با افزایش تعداد مراکز ارائه دهنده‌ی سوخت CNG تولید خودروهای دوگانه سوز بیشتر و بیشتر شد تا اینکه در سال ۱۳۸۰ تعداد این خودروها در سطح کشور به ۲ میلیون و ۸۶۰ هزار دستگاه رسید و ایران از این نظر رتبه نخست در جهان را کسب کرد. همچنین باید گفت ایران بعد از چین بزرگترین مصرف کننده گاز طبیعی برای حمل و نقل عمومی است. کشورهای دیگری از جمله پاکستان، آرژانتین، برزیل و ایتالیا بعد از کشورمان در این لیست قرار دارند. البته باید به این نکته اشاره کرد که در کشورهای توسعه یافته بیشتر از گاز طبیعی برای حمل و نقل عمومی درون شهری و کامیونهای مخصوص بار استفاده می‌شود.

اگر به طور منطقی به قضیه نگاه کنیم متوجه می شویم که باید کشورهای بزرگ تولید کننده گاز طبیعی سوخت CNG را به LPG ترجیح می‌دهند تا به این ترتیب هم آلودگی هوا را مدیریت کنند و هزینه کمتری را متقبل شوند. و همچنین کشورهایی که دسترسی زیادی به گاز طبیعی ندارند باید گاز LPG را به CNG ترجیح بدهند چون واردات آن برای این قبیل کشورها مقرون به صرفه تر است و با روش‌هایی همانند انتقال با کشتی‌های بزرگ صورت می‌گیرد.

چرا کشورهایی مانند آمریکا و روسیه که گاز طبیعی بیشتری از ایران تولید می‌کنند و صنعت پیشرفته‌تری هم دارند در بخش خودروهای دوگانه سوز CNG فعالیت زیادی نمی‌کند؟

اما نکته اینجاست که چرا کشورهایی مانند آمریکا و روسیه که گاز طبیعی بیشتری از ایران تولید می‌کنند و صنعت پیشرفته‌تری هم دارند در بخش خودروهای CNG سوز فعالیت زیادی نمی‌کند. بد نیست بدانید که کشورهای روسیه و آمریکا در رتبه ششم و دهم بزرگترین مصرف کنندگان گاز مایع LPG برای حمل و نقل عمومی هستند. کشوری مثل ترکیه که قابلیت استخراج نفت و گاز را دارد رتبه دوم در مصرف سوخت LPG را به نام خود ثبت کرده است. کشورهای دیگری نیز مانند لهستان، ژاپن، اتریش، مکزیک، ایتالیا، آمریکا، تایلند و کره جنوبی بیشترین مصرف گاز LPG را دارند.

هم چنین در اکثر کشور های اروپایی خودروهای دوگانه سوز LPG یافت می شود و شرکت‌های مشهور خودروسازی مانند سیتروئن، رنو، هیوندای، فیات، تویوتا، فولکس واگن، ولوو و فورد خودروهای دوگانه سوز بنزینی و سوخت مایع تولید میکند و تعداد کمی از خودروسازان هستند که پیشرانه هایی با قابلیت سوزاندن گاز CNG را به بازار عرضه کنند.

کشور ما برای انتقال گاز CNG از شبکه گسترده لوله کشی در سرتاسر کشور استفاده می‌کند اما در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته برای انتقال گاز مایع از همان روشی استفاده می شود که سوخت های دیگر نظیر بنزین و گازوئیل جابجا می‌شوند. یعنی این جابجایی توسط ناوگان حمل و نقل جاده‌ای انجام می‌شود.حال بد نیست که به مقایسه‌ای با کشور نزدیک به خودمان یعنی ترکیه بپردازیم. این مقایسه از نکات حائز اهمیتی برخوردار است. در ترکیه ۲۵ میلیون خودروی LPG سوز وجود دارد که در مجموع ۳.۲۸ میلیون تن گاز مایع مصرف می کنند. ترکیه ۷۸ درصد از گاز مایع خود را از طریق واردات تأمین می کند. ۲۰ درصد گاز مایع توسط صنایع کشور و ۸۰ درصد توسط سیستم حمل و نقل این کشور مصرف می‌شود.

جالب است بدانید که در کشور ترکیه استفاده از گاز مایع مختص تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها نیست و حدود ۹۰ درصد از مصرف گاز مایع به خودروهای شخصی اختصاص دارد. برای مقایسه باید گفت در ایران فقط ۲۵۰۰ محل عرضه گاز CNG وجود دارد اما ایستگاه های عرضه کننده گاز LPG در ترکیه به ۱۰ هزار و ۳۹۹ ایستگاه می‌رسد. در این کشور توزیع گاز مایع بدون لوله‌کشی و تنها با تکیه بر سیستم حمل و نقل ریلی و کامیون‌ها صورت می‌گیرد.

ضریب ایمنی وسایل نقلیه‌ی دوگانه سوز

حال به مقایسه ضریب ایمنی گاز LPG با CNG می‌پردازیم. CNG یا گاز طبیعی از چگالی کمتری نسبت به هوا برخوردار است پس بعد از خروج از منبع بالا می‌رود. این در حالی است که گاز مایع LPG به دلیل درصد بالای پروپان از هوا سنگین‌تر  بوده و روی سطح زمین پخش می‌شود. سوخت‌های گازوئیل و بنزین از لحاظ فیزیکی تقریبا شبیه LPG عمل می‌کنند و مایع هستند و قابلیت اشتعال بالایی دارند.

در کشورهایی نظیر کره‌جنوبی ژاپن و آمریکا که از بزرگترین مصرف کنندگان گاز LPG در جهان هستند حمل و نقل این گاز به صورت ریلی و تانکرهای جاده‌ای صورت می‌گیرد. همچنین در کشورهای مختلف دنیا فروش گاز LPG در کنار جایگاه‌های فروش بنزین و گازوئیل صورت می‌گیرد. پس در نتیجه هزینه تامین ایمنی این جایگاه‌ها با هزینه مورد نیاز برای تامین ایمنی جایگاه‌های بنزینی و گازوئیلی تفاوت چندانی ندارد.

نکته دیگر در مورد گازهای LPG و CNG حجم اشغال شده توسط آن‌ها است. به طور طبیعی گاز LPG حجم کمتری را نسبت به گاز طبیعی اشغال می‌کند و برای نگهداری آن به کپسول های حجیم و بزرگ در صندوق عقب خودرو نیازی نیست و می‌توان گاز مایع را در حجم های کوچک همانند جای چرخ یدک در پشت خودرو جاسازی کرد. این موضوع در خودروی ساندرو LPG سوز که حدود ۱۰ سال است توسط شرکت داچیا تولید می‌شود اجرا شده است.

موضوع دیگر حائز اهمیت در مورد گازسوز بودن خودروها بحث آلودگی آن‌ها است. تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان دهنده‌ی این موضوع است که خودروهای گازسوز چه از سوخت گاز طبیعی و یا چه از گاز مایع استفاده کنند آلودگی کمتری نسبت به خودروهای گازوئیلی و یا بنزین تولید می‌کنند.

اما تحقیقی در سال ۲۰۱۳ ثابت کرد که استفاده از گاز طبیعی یا همان CNG در خودروهای سراسر جهان سبب افزایش بسیار زیاد گاز سمی مونوکسید کربن می شود. این گاز در ترکیب گاز CNG وجود دارد و با احتراق ناقص آن آزاد می‌شود. باید گفت که پیشرانه‌ی خودروهایی که به خودروهای دوگانه سوز تبدیل شده‌اند قادر به مصرف کامل سوخته CNG نیست و به همین دلیل میزان گاز مونوکسید کربن تولید شده توسط آنها به مراتب بالاتر از خودروهای بنزینی و گازوئیلی است

کشور انگلیس گاز LPG را در ناوگان اتوبوسرانی و آمریکا این گاز را به گاز مورد استفاده در اتوبوس‌های مدارس تبدیل کرده‌اند. انتشار گازهای سمی و مضر مونوکسید کربن و دی اکسید گوگرد در استفاده از گاز LPG بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از بنزین کمتر است و ذرات آلاینده تولید شده از سوختن این گاز در مقایسه با بنزین بین ۵۲ تا ۲۱ درصد کاهش می‌یابد. به همین دلایل امروز گاز LPG را به عنوان سوخت پاک معرفی می‌کنند.

با توجه به توضیحاتی که در ابتدا ذکر کردیم می‌توان گفت در کل مزایای گاز مایع بسیار بیشتر از گاز CNG است پس در نتیجه هر گونه هزینه صورت گرفته در کشور در زمینه گاز CNG به صورت موقتی می‌تواند صنعت خودروسازی کشور را جلو ببرد اما این موضوع در دراز مدت قطعاً به نفع کشور نخواهد بود.همچنین با فعال شدن بیش از پیش ساز و کار تحریم بر کشورمان و عدم فعالیت اکثر شرکت‌های برجسته و بزرگ خودروسازی در زمینه CNG و تمایل بیشتر آن‌ها نسبت به گاز LPG محدودیت بیشتری به فناوری‌های مربوط به گاز طبیعی یا CNG اعمال می‌شود.

با توسعه فناوری های مربوط به گاز مایع، خودروهای مصرف کننده این گاز از نظر قدرت و شتاب تفاوت چندانی با نسخه های دیزلی و بنزینی خود ندارند

با توجه به این دو موضوع که قطعات خودروهای دوگانه سوز در کشور ما اکنون بیشتر از قبل وابسته به قطعات چینی و هندی است و همچنین بیشتر شرکت های جهانی توسعه فناوری های مربوط به سوخت CNG را کنار گذاشته‌اند تولید خودروهای دوگانه سوز توسط خودروسازهای ایرانی به حداقل میزان خود رسیده است و می‌توان با توجه به زیاد بودن نمونه‌های LPG سوز در خارج از کشور نیاز کشور به این خودروها را توسط قطعه سازان و تولید کنندگان داخلی تأمین کرد.

با توسعه فناوری های مربوط به گاز مایع، خودروهای مصرف کننده این گاز از نظر قدرت و شتاب تفاوت چندانی با نسخه های دیزلی و بنزینی خود ندارند و خودرویی مانند ساندرو LPG سوز با مخزنی نه چندان بزرگ توانایی طی مسیری حدوداً ۴۰۰ کیلومتر را که تقریباً با هر بار پر کردن باک خودرو برابری می‌کند دارد.در صورتی که مسافت طی شده توسط خودرو های CNG سوز را بررسی کنیم متوجه می‌شویم این خودروها با هر بار پر کردن کپسول قادر به طی مسافتی بین ۱۵۰ الی ۲۰۰ کیلومتر با هر بار سوخت گیری هستند. همچنین از نظر قیمتی خودروهای LPG سوز تفاوت قیمتی حدود ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ دلاری با نسخه های بنزینی دارند.

در مورد شرایط کنونی کشور نیز باید به این مورد اشاره کرد که در سراسر دنیا جایگاه های عرضه گاز مایع یا همان LPG با جایگاه‌های عرضه بنزین و گازوئیل یکسان هستند پس دولت می‌تواند به جای هزینه سنگین برای توسعه جایگاه های عرضه گاز طبیعی به خصوصی سازی جایگاه‌های عرضه گاز LPG بپردازد که این مورد به صرفه جویی بسیار زیادی در بودجه عمومی منجر خواهد شد.

در کشورهایی دیگری نظیر کره جنوبی هم اکنون ۱۰ درصد از سوخت مصرف شده خودروها گاز مایع است اما طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده توسط مسئولان این کشور تا سال ۲۰۳۰ حدود ۳۰ درصد از خودروهای موجود در کره جنوبی توسط گاز LPG تغذیه خواهند شد. شرکت های خودروسازی این کشور همانند هیوندای در این طرح شرکت به عمل خواهند آورد و میزان زیادی از نیاز این کشور به گاز مایع توسط ایالات متحده تامین خواهد شد.

بیشتر بخوانید:

اعطای وام پنج میلیون تومانی به مالکان جهت دوگانه سوز کردن خودرو ها

گازسوز کردن خودرو آری یا خیر؟ / میزان مصرف سوخت در خودروهای دوگانه سوز